Đông y dưỡng huyết theo mùa: Thu về bổ phế, ích khí

Mùa thu khí trời se lạnh, hanh khô dễ “rút” ẩm khỏi cơ thể. Theo Đông y, thu ứng Phế; Phế chủ khí, khí lại sinh huyết và đẩy huyết lưu thông. Khí hành thì huyết hành – khí thông suốt thì huyết mới nuôi dưỡng da dẻ, sức đề kháng và tinh thần. Bước vào thu, nếu phế khí suy, chị em rất dễ mệt mỏi, ốm vặt, da xám xỉn, ngủ kém. Bác Hà gửi chị em một lộ trình dưỡng huyết theo mùa: chú trọng bổ phế – ích khí – nhuận táo để thân khỏe, tâm an.

Mục tiêu dưỡng huyết mùa thu

• Bổ phế – ích khí: làm “đầu tàu” vận hành khí huyết.

• Nhuận táo: chống khô hanh gây ho khan, nẻ môi, da khô.

• Ôn ấm vừa phải: ấm Phế nhưng không quá nhiệt, tránh bốc hỏa.

• Điều hòa tinh thần: ngủ sâu, giảm uể oải – căng thẳng.

Thực đơn gợi ý: món ăn – bài thuốc dễ làm

1) Cháo dưỡng huyết long nhãn – táo đỏ (ngon, ấm, dễ ngủ)

Công dụng: dưỡng tâm huyết, nhuận phế, hỗ trợ an thần cho chị em hay mất ngủ, hay lo nghĩ.

Nguyên liệu (2 phần):

• Gạo tẻ 60–80g; long nhãn khô 15–20g; táo đỏ 8–10 quả (bỏ hạt).

• Gừng tươi 2–3 lát; đường phèn/mật ong vừa khẩu vị; 800–900ml nước.

Cách nấu:

1. Vo gạo, ngâm 15 phút; táo đỏ rửa sạch, khía nhẹ thân quả.

2. Ninh gạo với 2/3 lượng nước 20–25 phút.

3. Cho táo đỏ, long nhãn, gừng; nấu nhỏ lửa thêm 10–12 phút đến khi hạt gạo nở mềm, cháo sánh.

4. Tắt bếp, nêm nhẹ đường phèn. Ăn ấm buổi tối trước ngủ 1–2 giờ.

Tần suất: 2–3 lần/tuần, liên tiếp 2–3 tuần đầu mùa thu.

2) Món ăn bổ phế theo mùa

• Gà ác hầm thuốc bắc: gà ác 1 con nhỏ + hoàng kỳ 12g + bạch truật 8g + táo đỏ 6 quả + kỷ tử 10g. Hầm 60–90 phút, nêm nhạt.
  Hiệu quả: ích khí kiện tỳ, hỗ trợ Phế – rất hợp khi cơ thể suy nhược sau ốm.

• Canh hạt sen: hạt sen tươi 80–100g + bạch quả 6–8 hạt (tùy cơ địa) + xương ống hoặc sườn non. Nấu chín mềm.
  Hiệu quả: dưỡng tâm, an thần, đỡ mệt mỏi.

• Củ sen om/luộc: thái lát om nhạt hoặc luộc chấm vừng lạc; có thể nấu cháo củ sen cho người hay ho khan.
  Hiệu quả: nhuận phế, thanh nhiệt nhẹ.

• Mật ong ấm sáng sớm: 1 thìa canh pha 200ml nước ấm, có thể thêm lát gừng/chanh.
  Hiệu quả: làm dịu họng, giảm khô rát buổi sáng.

3) Thảo dược ích khí – dưỡng huyết – bổ phế

• Nhân sâm / hồng sâm: ít – vừa, cho người suy nhược, tay chân lạnh, hay mệt. Có thể hãm 1–2g lát sâm trong 200ml nước nóng, dùng buổi sáng.

• Đinh lăng: rễ đinh lăng 5–8g hãm trà, dùng ấm; hỗ trợ hô hấp, giảm mệt.

• Trà hỗ trợ:

  • Cam thảo (nhẹ): nhuận phế, dịu họng;

  • Linh chi: hỗ trợ miễn dịch, an thần nhẹ.

Lưu ý an toàn: tăng huyết áp, đái tháo đường, rối loạn giấc ngủ do hỏa vượng không lạm dụng sâm; người phù nề, tăng huyết áp hạn chế cam thảo. Đang dùng thuốc tây, phụ nữ mang thai/cho con bú nên trao đổi bác sĩ trước khi dùng.

Bài tập “nhuận phế – điều khí” 5 phút mỗi ngày

• Tư thế: ngồi thẳng, hai tay chống nhẹ lên đùi.

• Nhịp thở: hít mũi 3–4 giây (mở lồng ngực), giữ 1 giây; thở miệng 5–6 giây (thả lỏng vai).

• Biên độ: khi hít, nâng nhẹ cằm mở ngực; khi thở, cúi nhẹ đầu cho khí ứ thoát ra.

• Thời lượng: 6–8 chu kỳ × 2–3 lần/ngày.
  Giúp thông khí phế, giảm khan họng, đầu óc sáng hơn.

Lịch chăm sóc 7 ngày đầu mùa thu

• Ngày 1–2: sáng mật ong ấm + 10 phút đi bộ; tối cháo long nhãn – táo đỏ.

• Ngày 3–4: trưa canh hạt sen; chiều thở nhuận phế 2 lượt; tối tắm ấm sớm.

• Ngày 5: gà ác hầm thuốc bắc (ăn 2 bữa); hạn chế đồ chiên – cay – lạnh.

• Ngày 6: củ sen om nhạt + 15 phút yoga giãn cơ ngực – vai.

• Ngày 7: trà linh chi nhẹ sau ăn sáng; tổng kết tuần, duy trì thói quen hợp.

Dấu hiệu chị em đang “hao khí, khô huyết” cần chú ý

• Da khô xạm, môi nẻ, dễ khát nhưng không muốn uống lạnh.

• Ho khan, họng rát, hơi thở ngắn; hay mệt, ngủ chập chờn.

• Kinh nguyệt ít, sắc nhạt; tóc rụng nhiều hơn thường lệ.
  Gặp các dấu hiệu trên, chị em nên bổ phế – dưỡng huyết sớm bằng chế độ ăn, nghỉ, thảo dược phù hợp; nếu triệu chứng kéo dài >2–3 tuần, nên khám để được cá thể hóa phác đồ.

Những điều nên – không nên trong mùa thu

Nên:

• Uống ấm, ăn chín mềm, thêm chất “nhuận” (mè đen, mật ong, lê, củ sen).

• Đi ngủ trước 23h; giữ ấm cổ – ngực – bàn chân.

• Tập nhẹ: đi bộ, yoga, thiền 15–20 phút/ngày.

Không nên:

• Đồ quá cay – nướng – rượu mạnh dễ “đốt” tân dịch.

• Uống nước đá, tắm khuya gió lùa; thức khuya kéo dài.

• Lạm dụng bổ dược “nặng” khi chưa được thầy thuốc thăm khám.

Hỏi – đáp nhanh

1) Dưỡng huyết có làm tăng cân?
Không nếu ăn đúng – đủ – lành, ưu tiên chất “nhuận” hơn “bổ béo”, kiểm soát đường – mỡ.

2) Người hay nổi mụn có dùng cháo long nhãn – táo đỏ?
Có, nhưng giảm ngọt, thêm lát gừng cho ấm Phế mà không “nhiệt”.

3) Dùng sâm bao lâu thì nghỉ?
Dừng sau 2–3 tuần nếu cơ thể đã ấm hơn, đỡ mệt; chuyển sang chế độ ăn – ngủ – tập đều.

4) Ho khan kéo dài phải làm gì?
Tạm ngưng đồ cay – nướng, tăng uống ấm, thở nhuận phế hằng ngày; nếu kèm sốt, đờm vàng xanh, khó thở, hãy đi khám sớm.

Bác Hà mong chị em khởi động mùa thu bằng những thói quen bổ phế – ích khí – dưỡng huyết đơn giản mà bền bỉ. Khi Phế mạnh, khí đầy, huyết thông, da dẻ sáng, tinh thần an hòa – đó là nền tảng để chị em tận hưởng một mùa thu thật khỏe và nhẹ nhàng.

— Thạc sĩ, bác sĩ Đỗ Thanh Hà —